Pembelajaran
Basa Jawa
di kelas 3 MI bertujuan nguri-uri budaya, ngajari tatakrama, lan nglatih siswa
supaya bisa nganggo basa Jawa kanthi bener, sopan, lan runtut.
Ing semester gasal iki, siswa sinau babagan:
1. Unggah-ungguh basa (ngoko, krama, krama inggil)
2. Paribasan lan piwulang luhur Jawa
3. Cerita rakyat perangan budaya Nusantara
4. Wacana deskripsi
5. Aksara Jawa (legena lan transliterasi)
6. Tembung lan ukara
Artikel iki nyedhiyakake ringkesan materi
lengkap lan latihan soal sing pas kanggo bocah-bocah murid kelas 3
✔️ Pilihan Ganda 35 soal
✔️ Isian 10 soal
✔️ Uraian 5 soal
✔️ Kunci jawaban lengkap
I. UNGGAH-UNGGUH
BASA
1. Pengertian
Unggah-ungguh basa yaiku aturan sopan
santun ing basa Jawa supaya komunikasi dadi tertib, ngajeni, lan selaras.
2. Tingkatan Basa
3. Conto Krama Inggil
·
Mangan → Nedha / Dhahar
·
Turu → Sare
·
Adus → Siram
·
Lunga → Tindak
·
Kowe → Panjenengan
II. PARIBASAN LAN BEBASAN
1. Pengertian
Paribasan
yaiku unen-unen Jawa sing ngandhut piwulang lan karakter luhur.
2. Tuladha Paribasan
·
Sapa nandur bakal
ngundhuh →
kabecikan bakal bali.
·
Alon-alon waton
kelakon → ora apa-apa
alon, sing penting rampung.
·
Jer basuki mawa
béya → sukses butuh
usaha.
·
Becik ketitik ala
ketara → sipat wong
bakal katon.
III. CERITA RAKYAT
("Banyuwangi")
1. Pengertian
Cerita
rakyat yaiku crita saka masyarakat sing diwarisake turun-temurun lan ora
dikenal pengarangé.
2. Ringkesan Cerita Banyuwangi
Nyeritakake
Dewi Sri
Tanjung sing difitnah dening wong jahat. Kanggo mbuktekake
kesucianna, dheweke mlebu sungai. Banjur banyu sungai dadi wangi, mula diarani Banyuwangi
(banyu = air, wangi = harum).
3. Ancas Cerita
·
Ngajarké moral
·
Nguri-uri budaya
·
Nglipur pembaca
4. Ragam Bahasa Cerita
·
Teks naratif
·
Basa gampil
·
Ana dialog antar tokoh
5. Unsur Intrinsik
·
Tema
·
Tokoh lan watak
·
Latar
·
Alur
·
Amanat
6. Ciri-ciri Cerita Rakyat
·
Disampaikan lisan
·
Pengarang ora dikenal
·
Ana pesan moral
·
Berlatar jaman biyen
IV. WACANA
DESKRIPSI
1. Pengertian
Teks
sing nggambarke
objek kanthi rinci supaya pembaca bisa membayangke.
2. Tujuan
·
Maringi gambaran jelas
·
Nambah imajinasi pembaca
3. Ciri-ciri
·
Akeh tembung sifat
·
Nggunakake panca indera
·
Gambaran rinci
4. Langkah Nulis Deskripsi
1. Nentokake objek
2. Ngumpulake data
3. Nyusun kalimat
4. Gawe paragraf
5. Conto Kalimat Rumpang
“Taman
sekolahku ______ banget lan isih ______ kembang.”
V. AKSARA JAWA
1. Pengertian
Aksara
Jawa yaiku aksara tradisional kanggo nulis basa Jawa.
2. Aksara Legena (Pokok)
Ana
20
aksara:
ꦲ ꦤ ꦕ ꦫ ꦏ ꦠ ꦱ ꦩ ꦧ ꦗ ꦛ
ꦒ ꦭ ꦔ ꦮ ꦚ ꦰ ꦝ ꦯ
3. Conto Maca Aksara
·
ꦧ = ba
·
ꦩ = ma
·
ꦏ = ka
·
ꦭ = la
4. Conto Transliterasi
·
buku → ꦧꦸꦏꦸ
·
Siti → ꦱꦶꦠꦶ
·
ꦧꦱꦗꦮ → basa jawa
VI. TEMBUNG LAN
UKARA
1. Tembung
Deretan
aksara sing nduwé teges.
Tuladha: buku, meja, omah, bocah.
2. Ukara
Kalimat
sing nduwé subjek lan predikat.
Tuladha: Siti maca buku.
LATIHAN SOAL
BASA JAWA (PG 35 – ISIAN 10 – URAIAN 5)
A. PILIHAN
GANDA (1–35)
1. Basa
krama digunakake kanggo ….
a. Kanca
b. Adik
c. Wong tuwa
d. Bocah cilik
2. Tembung
“mangan” krama inggile yaiku ….
a. Sare
b. Nedha
c. Ngunjuk
d. Siram
3. “Kowe
arep menyang endi?” basa kramane yaiku ….
a. Panjenengan badhe tindak pundi?
b. Panjenengan dhahar nopo?
c. Panjenengan sare pundi?
d. Sampeyan mangan pundi?
4. Tembung
“turu” krama inggil yaiku ….
a. Nedha
b. Sare
c. Mios
d. Ngunjuk
5. Ngoko
digunakake kanggo ….
a. Guru
b. Wong tuwa
c. Kanca
d. Kepala sekolah
6. Sapa nandur bakal ngundhuh tegese ….
a. Sing mangan wareg
b. Sing nyebar kabecikan bakal nampa kabecikan
c. Sing adus dadi resik
d. Sing turu bakal ngalamun
7. Alon-alon waton kelakon tegese ….
a. Aja males
b. Aja tergesa-gesa
c. Alon ora penting
d. Aja kesel
8. Paribasan
yaiku ….
a. Tembung anyar
b. Unen-unen Jawa
c. Aksara Jawa
d. Ukara dawa
9. Aksara
Jawa kalebu aksara ….
a. Arab
b. Latin
c. Tradisional
d. Korea
10. Jumlah
aksara legena ana ….
a. 10
b. 15
c. 20
d. 26
11. ꦧ diwaca ….
a. ba
b. ma
c. ka
d. sa
12. Buku aksara jawané yaiku ….
a. ꦧꦏꦸ
b. ꦧꦸꦏꦸ
c. ꦧꦺꦴꦏ
d. ꦧꦸꦏ
13. Ukara
yaiku ….
a. Gabungan tembung
b. Siji aksara
c. Siji suku kata
d. Unen-unen
14. “Aku turu
sore” tegese ….
a. Aku mangan sore
b. Aku sare sore
c. Aku tindak sore
d. Aku adus sore
15. Tembung
“sirah” tegese ….
a. Endhas
b. Tangan
c. Kaki
d. Mripat
16. Aksara ꦩ
tegese ….
a. mi
b. ma
c. mu
d. me
17. Tembung
“minum” basa Jawa yaiku ….
a. Sare
b. Ngunjuk
c. Mios
d. Nedha
18. Tulisan ꦧꦱꦗꦮ
diwaca ….
a. basi jawa
b. basa jawa
c. busa jawa
d. basa jowo
19. Latar
basa krama yaiku ….
a. Pasar
b. Sekolah
c. Ngomong karo wong tuwa
d. Dolanan
20. Jer basuki mawa béya tegese ….
a. Urip kudu hemat
b. Keberhasilan perlu usaha
c. Aja boros
d. Aja males
21. Tokoh utama wanita ing cerita Banyuwangi yaiku ….
a.
Dewi Sri Tanjung
b. Roro Jonggrang
c. Siti Nurbaya
d. Timun Mas
22. Tujuan cerita rakyat yaiku ….
a.
Nyerang wong
b. Nambah masalah
c. Maringi piwulang lan hiburan
d. Gak jelas
23. Amanat crita ateges ….
a.
Panggonan
b. Pesan moral
c. Watak
d. Basa
24. Deskripsi yaiku teks kang ….
a.
Nyeritakake dialog
b. Nggambarake objek
c. Gawe alur
d. Gawe parikan
25. Wacana deskripsi akeh nggunakake
tembung ….
a.
Tanya
b. Sifat
c. Panyendhu
d. Lelucon
26. Ciri deskripsi yaiku ….
a.
Ora jelas
b. Detail lan migunakake indera
c. Penuh dialog
d. Kaya artikel ilmiah
27. Langkah nulis deskripsi diawali
saka ….
a.
Nglukis gambar
b. Nentokake objek
c. Nulis sembarang
d. Ngacak kalimat
28. Kalimat rumpang yaiku ….
a.
Kalimat lengkap
b. Kalimat sing ana bagean kosongé
c. Kalimat lucu
d. Kalimat marah
29. Aksara Jawa legena yaiku ….
a.
Aksara vokal
b. Aksara pokok
c. Aksara murda
d. Aksara swara
30. Jumlah aksara legena ana ….
a.
10
b. 15
c. 20
d. 30
31. ꦏ diwaca ….
a.
ka
b. ga
c. sa
d. ma
32. Bunga ditulis aksara Jawa ….
a.
ꦧꦸꦁꦔ
b. ꦧꦔꦸ
c. ꦧꦁꦔꦸ
d. ꦧꦸꦔ
33. ꦧꦱꦗꦮ tegese ….
a.
basa jawa
b. busa rawa
c. basa jowo
d. boso jowo
34. Teks sing nuduhake deskripsi yaiku
….
a.
Aku mangan sega
b. Taman sekolahku ijo royo-royo lan wangi
c. Aku dolan karo kanca
d. Aku lunga menyang pasar
35. Latar crita ateges ….
a.
Pencipta
b. Wektu, panggonan, suasana kedadeyan
c. Basa
d. Amanat
B. ISIAN (10 Soal)
1. Basa krama
digunakake kanggo wong ….
2. Tembung turu
krama inggile yaiku ….
3. Alon-alon waton kelakon tegese ….
4. Cerita rakyat
diwarisake sacara ….
5. Unsur intrinsik
sing dadi pesen yaiku ….
6. Wacana deskripsi
nggunakake tembung ….
7. Aksara Jawa
digunakake kanggo nulis basa ….
8. ꦧꦸꦏꦸ diwaca ….
9. Tulisen “Siti”
nganggo aksara Jawa ….
10. Ukara yaiku
kalimat sing ….
C. URAIAN (5
Soal)
1. Bedane basa
ngoko lan basa krama apa?
2. Tulisen 3
paribasan lan tegese!
3. Jelaskan
ringkesan cerita Banyuwangi!
4. Sebutake
langkah-langkah nulis deskripsi!
5. Tulis aksara
Jawa saka tembung BASA JAWA.
KUNCI JAWABAN
LENGKAP
Isian
1. Wong tuwa
2. Sare
3. Alon nanging
mesti rampung
4. Lisan
5. Amanat
6. Sifat
7. Jawa
8. Buku
9. ꦱꦶꦠꦶ
10. Duwé subjek lan
predikat
Uraian (Ringkesan
Jawaban)
(1) Ngoko: kanggo kanca sebaya.
Krama: kanggo wong dihormati.
(2) Tuladha:
– Alon-alon waton kelakon → alon ora
masalah.
– Sapa nandur bakal ngundhuh → kabecikan
bakal bali.
– Jer basuki mawa béya → usaha perlu
biaya.
(3) Critane Dewi Sri Tanjung sing mbuktekake kesuciannya nganti banyu dadi
wangi.
(4) Nentokake objek – ngumpulake data – nyusun kalimat – gawe paragraf.
(5) ꦧꦱ ꦗꦮ
Materi
basa Jawa iki nyedhiyakake pondasi penting tumrap siswa supaya bisa nguri-uri
kabudayan Jawa, sopan santun, lan pangerten tulisan tradisional.
Muga-muga artikel iki migunani kanggo guru lan siswa sekolah lan madrasah ing
ngendi wae


